پیش‌بینی اینکه یک اسب چند سال عمر خواهد کرد اغلب مشکل است ، اما این روزها اسب‌های مسن‌تر بیشتر رایج هستند و طرفداران بیشتری را هم به سوی خود جلب می کنند بنابراین اسب‌های سالمند هرگز نباید نادیده گرفته شوند. در این مقاله به جنبه‌های عملی مراقبت از اسب‌های مسن‌تر و بیماری های مهم آنها آشنا خواهیم شد. وت پارس شما را به ادامه مطلب دعوت می کند.

اسب مسن به چه اسبی گفته می شود؟

شما اسب سالمند یا مسن را چطور تعریف می‌کنید؟ راه‌های زیادی برای تعریف و تشخیص سن اسب وجود دارد. می‌توان سن یک اسب را با توجه به مدت‌زمانی که زندگی کرده است، تعریف کرد. روش دیگر تشخیص سن اسب را با توجه به عملکرد اسب در فعالیت های حرفه ای او حساب می‌کند. برای مثال یک اسب اصیل ده‌ساله برای مسابقه سرعت پیر محسوب می شود اما همین اسب برای رقابت‌های dressage Grand Prix جوان است.
در بیشتر اوقات پرورش دهندگان و سوارکاران به سن زمانی اسب‌ها توجه می‌کنند و اسب‌هایی را که در اواخر دهه دوم و سوم زندگی خود هستند را اسب های مسن تلقی می‌کنند اما قطعا بهترین روش برای ارزیابی کارآیی و عدم کارآیی اسب در گذشت زمان ، استفاده از روش امتیاز شرایط بدنی (Body Condition Score) است. امتیاز شرایط بدنی که با استفاده از جدول زیر تعیین می‌شود. امتیاز ایده آل شرایط بندی برای اسب‌ها در تمام سنین، 3.5 است و حداقل امتیاز قابل‌قبول برای اسب‌ها در هر سنی 2.5 می‌باشد. اسب‌هایی با امتیاز خیلی پایین‌تر، به‌خصوص اسب‌های سالمند، مصونیت کمتری در برابر بیماری‌ها و توانایی پایینی برای مبارزه با دماهای محیطی خیلی بالا و خیلی پایین دارند. همچنین باید مد نظر داشت که اسب‌ها نباید خیلی چاق باشند، چرا که این امر ممکن است منجر به مشکلات متابولیکی و سوخت‌وساز در بدن و لنگیدن آن‌ها شود.

پرورش و مراقبت پیشگیرانه برای اسب‌های مسن
به‌ طور بالقوه رژیم سلامتی اسب‌های سالمند در مقایسه با اسب‌های جوان‌تر باید بیشتر تحت نظارت باشد. تعدادی از مواردی که خطر گسترش اختلالات در آن‌ها بیشتر است، عبارت‌اند از:

• وضعیت دندان‌ها
• آلودگی های انگلی
• مراقبت از سم ها
• مشکلات هورمونی
• دستگاه گوارش

مشکلات دندانی
دندان اسب‌ها از نوع hypsodont است. این به این معنی است که آن‌ها تعداد زیادی دندان ذخیره دارند و  آن‌ها مکرراً در طول حیاتشان با توجه به عادات چریدن آن‌ها تعویض می گردد. رایج‌ترین اختلالات دندانی که در اسب‌های مسن یافت می‌شود ، دهان موجی (wave mouth) و افتادن دندان‌هاست. اسب‌هایی که چندین دندان خود را از دست داده باشند، با این مشکلات زیر مواجه می‌شوند:

• دندان کافی برای کمک به چریدن و جویدن صحیح آن‌ها وجود نخواهد داشت. این امر ممکن است باعث کاهش وزن باوجود فراهم بودن غذای مناسب شود.
• رشد بیش‌ از حد دندان روبه‌روی دندان‌های افتاده، باعث زخم شدن لثه و داخل دهان اسب‌ها می‌شود. این امر می‌تواند منجر به درد و عدم تمایل به خوردن غذا و درنهایت کاهش وزن شود.

چه باید کرد؟
معاینه و آزمایش مرتب دندان های اسب‌ها توسط دامپزشک و یا دندان‌پزشک اسب یکی از کارهایی است که باید انجام گیرد. به‌عنوان یک قاعده کلی حداقل 2 تا 3 بار معاینه در سال به‌ خصوص برای اسب‌هایی که دندان‌های خود را از دست داده‌اند، نیاز است. همچنین می توان با کمک دامپزشک اسب یک برنامه غذایی مخصوص برای اسب‌هایی که یک یا چند دندان خود را از دست داده‌اند طراحی کنید.

در معاینه دندان‌ها چه رخ می‌دهد؟
در طول معاینه دندان‌ها، دامپزشک یک معاینه فیزیکی اولیه پیش از بررسی دهان انجام می‌دهد. ممکن است او بسته به مزاج و طبع اسب از یک مسکن خفیف استفاده کند، همچنین معمولا برای معاینه کامل دهان از یک پوزبند برای آزمایشات کامل استفاده می‌شود. یک منبع نور خوب نیز مورد نیاز است. پس‌ از آن دامپزشک به بررسی چشمی دهان خواهد پرداخت و آن را مستقیماً لمس خواهد کرد. هر اختلالی مانند نقاط تیز با استفاده از تجهیزات دندانپزشکی برطرف خواهند شد.
  

آلودگی های انگلی
بررسی مداوم اسب سالمند برای مشاهده وجود انگل‌ها امر مهمی است. اسب‌های سالمند به واسطه  تقلیل ایمنی بدنشان بیشتر در معرض خطر افزایش انگل ها هستند. بار انگلی در اسب‌ها را می توان به‌ سادگی و ارزانی با بررسی مدفوع آن‌ها برای یافتن تخم‌های انگل، مورد بررسی قرار داد. این امر به‌ سادگی توسط دامپزشک قابل اجراست. کافی است مدفوع تازه حیوان را جمع‌آوری کرده و نمونه مدفوع زیر میکروسکوپ برای بررسی مقدار و نوع تخم‌های انگل مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گیرد.

انگل‌های رایجی که اسب‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند شامل کرم‌های حلقوی بزرگ و کوچک (Strongyles)، کرم‌های نواری (Anoplocephalata) و کرمک ها (Oxyuris) هستند. در حال حاضر مهم‌ترین انگل در اسب‌ها کرم‌های کوچک از نوع (Strongyles cyathostomes) هستند که اغلب آن‌ها را با نام کرم‌های قرمز کوچک می‌شناسند.
این انگل‌ها اغلب در روده بزرگ اسب‌ها زندگی می‌کنند و توانایی منحصربه‌فردی در کیست سازی در دیواره روده اسب‌ها به‌ منظور خواب زمستانی دارند. این ناحیه‌های کیستی می‌توانند باعث عدم تأثیر برخی از انواع داروهای ضد انگلی شده و مشکلاتی را پدید بیاورند. همچنین از دیگر نتایج آلودگی انگلی می توان به اسهال شدید اشاره نمود.
برخی نشانه‌های بالینی رایج در اسب‌های آلوده به انگل عبارت‌اند از:

• پوشش مویی ضعیف
• شرایط بدنی ضعیف و کاهش وزن باوجود تغذیه مناسب
• دفع متناوب و اسهال
• سایش سر دم (کرمک)
• قولنج (کرم‌های حلقوی و نواری)

در موارد شدید، حجم بالای انگل‌ها و کرم‌های حلقوی می‌توانند منجر به انسداد روده و مرگ در اثر پارگی روده شود؛ بنابراین مشاوره با دامپزشک برای طراحی یک برنامه ضد انگلی بسیار مهم است. اگر آلودگی انگل‌ها به حد قابل‌ توجهی رسیده باشد، دامپزشک می تواند بر اساس بررسی‌های مدفوعی، نیاز به دارو و نوع ضد انگل مورد نیاز را تشخیص دهد. مدیریت داروهای ضد انگل بر اساس بررسی مدفوع برای کاهش تعداد دفعات مصرف دارو و به طبع به حداقل رساندن خطر مقاومت جمعیت انگل‌ها در برابر داروها، بسیار مهم است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مقاومت در برابر داروهای انگلی باید با دامپزشک مشورت کرد.
ضد انگل‌ها معمولاً به‌صورت خوراکی مصرف شده و میزان مصرف با اندازه‌گیری وزن اسب تعیین می‌شود. اطمینان از این‌ که مقدار کل دارو وارد معده اسب شده، مهم است. در حالت ایده آل، طی دو تا سه روز بعدی باید بررسی مجدد مدفوع به‌ منظور اطمینان از کاهش مناسب انگل‌ها صورت گیرد.

مراقبت از سم
مراقبت خوب و مناسب از سم در اسب‌های سالمند (حتی اگر کاری انجام نمی‌دهند) امری حیاتی است. در حالت کلی توصیه می‌شود که یک یا دو بار در سال سم و نعل اسب‌های سالمند توسط دامپزشک بررسی شود. عموما اسب‌های سالمند مشکلات سمی مشابه اسب‌های جوان دارند که از جمله این مشکلات می‌توان به Stone Bruises  و Quarter Cracks اشاره کرد. علاوه بر این اگر آن‌ها به‌ طور همزمان مبتلا به بیماری Cushing باشند، بیشتر مستعد لنگیدن خواهند بود و برای حفظ ساختار طبیعی سم آن‌ها نیاز به مراقبت بیشتری توسط دامپزشک و نعل‌بند وجود خواهد داشت.

قسمت صلیبی‌ شکل محافظت‌ شده پا که دچار لنگش می شود، در جایی است که استخوان انتهایی از کف سم برآمده است.

لنگش (Laminitis) به‌طور بالقوه یک بیماری کشنده است که با التهاب بافت نرم در قسمت سم اسب مشخص می‌شود. ازجمله علائم بالینی معمول این بیماری می‌توان به حرارت سم‌ها، شلی در بیش از یک اندام حرکتی و افزایش حساسیت اسب به آزمونگرهای سم اشاره کرد. در موارد شدید اسب‌ها درد خیلی زیادی را تحمل می‌کنند و قادر به راه رفتن نیستند، کاهش وزن دارند و سطح کیفی زندگی‌شان پایین می‌آید که ممکن است باعث شود صاحب دام از سر ترحم و برای اینکه اسب درد نکشند، راضی به یوتانایز (مرگ) اسب شود.

دلایل عمده بیماری لنگش عبارت‌ است از:

• اختلالات هورمونی
• بیماری‌های عمومی(مانند اسهال شدید یا التهاب رحم)
• وزن بالا
• تغذیه نامناسب

بیماری لنگش (Laminitis) معمولاً با توجه به علائم بالینی و رادیوگرافی اندام حرکتی تشخیص داده می‌شود.

مشکلات هورمونی
اسب‌های مسن‌ فارغ از بیماری های عمومی، مشکلات خاص خود را دارند. یکی از رایج‌ترین بیماری‌های هورمونی در اسب‌های سالمند بیماری Equine Cushing یا Pituitary Pars Intermedia Dysfunction است. در طی این بیماری شرایط مساعد برای آتروفی در غده هیپوفیز رخ می‌دهد که منجر به عملکرد غیرطبیعی هورمونی این بخش می‌شود. این بیماری اغلب در اسب‌هایی که وارد دهه سوم زندگی خود شده اند، رخ می‌دهد و باعث بروز علائم خاص بالینی می‌شود :

• این اسب ها به شدت رام و مطیع می شوند.
• شکم بزرگی خواهند دارند.
• پوشش بلند و گاه مجعدی که در تابستان نیز نمی‌ریزد
• تعریق زیاد و رو به افزایش اسب (حتی در شرایط مناسب دمایی)
• افزایش نوشیدن آب و ادرار
• از دست دادن ساختار عضلانی بدن
• عفونت های مکرر و بدون دلیل مشخصی
• آبسه‌های مکرر در قسمت پا
• لنگش مکرر در اندام های حرکتی

اسب‌های مسن ممکن است برخی و یا همه این علائم بالینی را با هم داشته باشند. اگر به این بیماری در اسب مشکوک هستید، بهترین کار مشورت با دامپزشک است. تشخیص قطعی این بیماری با آزمایش خون صورت می گیرد که برای هر بیمار مهیا می‌شود. وقتی بیماری Equine Cushing تشخیص داده شد، برنامه درمانی برای اسب طرح‌ریزی خواهد شد. درمان این بیماری در حالت کلی خیلی موفقیت‌آمیز و مقرون‌ به‌ صرفه است. این بیماری با داروهای خوراکی Pergolide نامیده می‌شوند درمان می‌شود. این دارو در سیستم هورمونی بدن تعادل ایجاد می‌کند و نشانه‌های بالینی را کاهش می‌دهد. مهم‌تر از همه اینکه درمان، ایجاد عفونت‌های مکرر، آبسه‌های پا و لنگش را کاهش می‌دهد. داروی موردنیاز روزی یک بار و تا آخر عمر باید مصرف شود. بهبود علائم بالینی اغلب 3-4 هفته پس از آغاز مصرف pergolide قابل‌مشاهده است.

دستگاه گوارش
اگرچه اغلب اسب‌های مسن می‌توانند شرایط بدنی خوبی داشته باشند اما کاهش وزن در این اسب‌ها نسبتاً رایج است. برخی دلایل کاهش وزن و عدم توانایی حفظ شرایط مناسب بدن عبارت‌اند از:

• اختلالات دندانی
• کاهش جذب مواد مغذی
• بیماری‌های داخلی
• اختلالات هورمونی

اسب‌های مسن ممکن است در اثر زخم معده نیز از پای در آیند، مخصوصاً اگر رژیم غذایی ضعیف آن‌ها با بیماری‌های بدنی همراه شود. امروزه بیشتر شرکت‌های غذایی بزرگ غذای ویژه اسب‌های سالمند نیز ارائه می‌دهند. این غذاهای کامل بسیار خوش طمع هستند و هضم و دفع آن‌ها آسان است (قبلاً فرایند مشابه هضم شدن در دستگاه گوارش روی آن‌ها انجام‌شده است) تا فرایند هضم در اسب‌ها بهبود یابد. در حالت کلی این غذاها برای اسب‌هایی که یک یا چند دندان افتاده دارند مناسب است.

چراگاه مناسب بهترین تغذیه برای اسب‌های سالمند است و در حالت ایده آل باید آن‌ها مجاز به 7 ساعت چریدن مداوم در 24 ساعت شبانه‌روز باشند. علاوه بر این تغذیه اسب‌ها باید همراه با یونجه باکیفیت باشد. اگر اسب‌ مسن کار می‌کند یا دسترسی محدودی به چراگاه‌های مناسب دارد باید غذاهای تجاری مکمل مخصوص اسب‌های سالمند نیز به رژیم غذای آن‌ها افزوده شود. یک قانون کلی وجود دارد که غذای اسب باید به اندازه 2.5 درصد از وزن ایده آل بدن اسب باشد که به 3-4 وعده در روز تقسیم می‌شود. اسب‌ها باید مرتباً به یونجه باکیفیت و آب تازه دسترسی داشته باشند. سایر مکمل‌های غذایی پرکالری ازجمله روغن گیاهی به حفظ شرایط بدنی کمک می‌کنند؛ اما این مکمل‌ها باید در طول دو تا سه هفته و حداکثر دو فنجان در روز مصرف شوند.

نتیجه‌گیری:
پیر بودن یک اسب به معنی این نیست که اسب باید لاغر بوده و یا سلامتی کمتری داشته باشد. اگر اسب شما امتیاز شرایط بدنی کمتر از 2.5 داشته باشد، ضروری است که در اسرع وقت توسط یک دامپزشک ویزیت گردد تا از بیماری‌های داخلی جلوگیری شود و برنامه غذایی مخصوص اسب تان طراحی گردد. با درک بهتر شرایط اسب‌های مسن، می‌توانیم امیدوار بود که کیفیت زندگی آن‌ها را در سال‌های تاریک‌ زندگی‌شان بهبود ببخشیم.

  اسب های پیر طلایی

 Apache برای بازنشستگی به خانه اش در کوه های سفید بازگشته و این روزها را در آرامش می گذراند. او افتخار حضور در مسابقات جایزه بزرگ روم و مسابقات جهانی فرانسه را داشته است.

عضو تیم Gold Medal winning team در مسابقات جهانی سال 2000 و نماینده کشور استرالیا در مسابقات در تیم WGS. جاسپر این روزها را در خانه ای که در آن متولد شده، زندگی می کند.

Ricky MacMillan و Crisp برای بازی های المپیک 2000 سیدنی به استرالیا آمدند. واضح است که هنوز هم با خوشحالی هر دو ساکن خانه ای در ساحل طلا هستند.

ترجمه : احسان مرآت